Benlik Kavramı

Benlik kavramı, kişinin kendisiyle ilgili olarak ne düşündüğünü, kendisini nasıl gördüğünü, nasıl değerlendirdiğini ya da nasıl algıladığını anlatmak üzere kullanılan bir kavramdır.

Carl Rogers, benlik kavramının üç öğesinin olduğundan söz etmiştir:

1. Kendinize bakış açınız (benlik algısı),

2. Kendinize ne denli değer verdiğiniz (benlik saygısı ya da benlik değeri),

3. Gerçekte nasıl olmak istediğiniz (ülküsel [ideal] benlik).

Kendinizi nasıl gördüğünüz olarak tanımlanabilecek benlik algısı gerçeği yansıtmayabilir. Sözgelimi, anoreksiya nervoza olarak adlandırılan bir yeme bozukluğu olan bir kişi, çok zayıf olmasına karşın, kendisinin şişman olduğunu düşünüyor olabilir. Kişinin benlik algısı, anababa eğitimi, arkadaşlar, basın yayın organları gibi çok değişik birtakım etkenlerden etkilenir. “Ben kimim?” sorusuna, dış görünüş (uzun boylu olmak, renkli gözlü olmak gibi), toplumsal konum (öğrenci olmak, ev kadını olmak, işsiz olmak gibi), kişilik özellikleri (dürtüsel davranıyor olmak, eliaçık olmak, kırılgan olmak gibi), varoluşsal özellikler (soyut deyişlerdir, “Evrende ufacık bir noktayız, belki bir nokta bile değiliz ama her birimiz birer evreniz” demek gibi) bağlamında yanıtlar verilebilir.

Benlik saygısı, kendinize ne denli değer verdiğinizle ilgilidir. Buna benlik değeri adı da verilir. Kendimize ne denli kabul gösterdiğimiz ya da kendimizi ne denli onayladığımızla ilintilidir. Benlik saygımız yüksek ise, diğer bir deyişle kendimize karşı olumlu bir bakış açısı sergiliyorsak, kendi yeteneklerimize, becerilerimize ve yeterliğimize güven duyar, kendimizi olduğu gibi kabul eder, başkalarının bizimle ilgili ne düşündüğüyle ilgili olarak pek kaygılanmaz ve genelde iyimser oluruz. Benlik saygımız düşük ise, diğer bir deyişle kendimize karşı olumsuz bir bakış açısı sergiliyorsak, kendimize güvenmeyiz, başkaları gibi olmak ya da görünmek isteriz, başkalarının bizimle ilgili ne düşündüğü ile ilgili olarak bir kaygı içinde ve genelde kötümser oluruz.

Ülküsel benlik, nasıl biri olmak istediğimizle ilintilidir. Kendinizi nasıl gördüğünüzle (benlik algısı), nasıl olmak istediğiniz (ülküsel benlik) birbirleriyle örtüşmüyorsa, bu, kendinize verdiğiniz değeri etkiler. Dolayısıyla, benlik algısı, ülküsel benlik (ego ideali) ve benlik saygısı arasında yakın bir ilişki vardır.

Hepimiz sevilmeye, saygı gösterilmeye gereksiniriz. Ancak, kendine saygı duymayanın, başkalarına saygı duyması çok güçtür. Diğer bir deyişle, kendinizi sevmedikçe, başka hiç kimseyi sevemezseniz.

Peki, başkalarından beklediğiniz saygıyı siz kendi kendinize nasıl gösterebilirsiniz? Kendinize saygı göstermenizin, kendinizi sevmenizin başlıca yolları şunlardır:

• Başkalarının görüşlerinin sizi çok etkilemesine, sizi kontrol etmesine izin vermeyin. “Ancak başkaları beni severse, ben ‘sevilebilir” biri olduğumu düşünürüm ve ben kendimi sevebilirim” demenin bir anlamı yoktur. Kendinizi sevmenizin bir dış koşula bağlı olması gerekmez.

• Kendinizle ilgili olarak kötü konuşmayın. Kendinizi, eksikliklerinizle, yaptığımız yanlışlarla tanımlamayın. Çünkü siz, davranışlarınız değilsiniz. Tutum ve davranışlarınızı beğenmiyor iseniz bunları değiştirebilirsiniz, ancak bunlar sizi kötü bir insan yapmaz. Kötü davrandığınızda, kötü bir insan olmuş olmazsınız, kötü davranışları olan bir insan olmuş olursunuz. Kendinizi kınamadan davranışlarınızı kınayabilirsiniz. Herkesin bir insan olarak, koşulsuz bir değeri vardır. Herkesin, bir insan olarak, eşit bir değeri vardır. Dış etkenler bu değerinizi ne artırır, ne de azaltır. Bu değerin kazanılması ya da kanıtlanması gerekmez.

• Yalnızca onaylanmak ya da arkadaş edinmek üzere, bir başkası olmanız ya da istemediğiniz bir eylemde bulunmanız için, başkalarının üzerinizde baskı kurmasına izin vermeyin.

• Kendi değer yargılarınızın, törel (ahlaki) değerlerinizin dışına çıkmayın. “İyi düşünürseniz, iyi davranırsınız ve iyi davranırsanız, kendinizi daha iyi hissedersiniz.”

• Duygularınızı denetim altında tutmayı öğrenin. Kendini sevebilmenin ve kendine saygı gösterebilmenin bir yolu da, başta öfke duygusu olmak üzere, duygularını denetim altında tutabilmeyi öğrenmek; dolayısıyla gösterdiği tepkilerden ötürü utanç duymamak, başkalarıyla olan ilişkilerini bozmamak ve kendine olan saygısını yitirmemektir.

• Bilgi dağarcığınızı artırın. Yeni ilgi alanları bulun ve yeni tutkular geliştirin. Bir eğlence uğraşınız (hobiniz) olsun. Olabildiğince öğrenmeye çalışın. Dünyayı daha derinlemesine ve daha esnek görmeye başlayınca daha anlayışlı olacaksınız. Kanıta dayalı düşünmeyi öğrenince, görüşlerinizde daha esnek ve başkalarının görüşlerine daha açık olacaksınız.

• Sorumluluk taşıyın. Yükümlülüklerinizi yerine getirin. Yaptıklarınızda ne denli anlam bulursanız, kendini o denli daha çok seversiniz.

Benlik değeri, kendiliğinden bulduğumuz bir değer değil, yarattığımız bir değerdir.