Yetersiz, Kendini Bilmez

Psikolojide, “Dunning-Kruger Etkisi” diye bilinen önemli bir kavram vardır. Dunning-Kruger Etkisi, kimi insanların, kendilerini, olduklarından daha akıllı ve daha yeterli gördüklerine ilişkin bilişsel önyargılarına verilen addır. Yetersiz insanların, kendi yetersizliklerini görme yetilerinin olmadığını belirtir. Kendini bilmezlikle, düşük bilişsel yetilerin bir arada olması, kendi yetersizliklerini görmemelerine ve yeterliklerini abartmalarına neden olur. (Ben, buna, “Hem bilmez, hem de kendini bilmez” diyorum.)

Bu kuram, David Dunning ve Justin Kruger adlı iki psikoloğun çalışmalarından köken almıştır. Yaptıkları araştırmalarda, dilbilgisi, gülmece, mantık gibi sınamalardan en düşük değerleri alanların, kendilerini oldukları yerden çok daha iyi bir yerde gördüklerini saptamışlardır. Bu araştırmalarda, yetersiz insanların yalnızca yetersiz olmakla kalmayıp, yetersizlik düzeylerini tanımakta da büyük güçlük çektikleri gösterilmiştir. Bu kişiler, kendilerini, olduklarından daha iyi, daha bilgili ve daha yeterli olarak tanımlamışlardır. Dolayısıyla dayanaksız bir özgüven içinde oldukları bulunmuştur. Böyle düşünüyor olmalarının da, inançları, verdikleri kararlar ve giriştikleri eylemler üzerinde büyük bir etki yarattığı gösterilmiştir.

Özetle söylenecek olursa, yetersiz insanlar,

kendi bilgi ve beceri düzeylerini abartmakta,

başkalarının bilgi ve becerilerini, ayrıca uzmanlıklarını göremedikleri gibi,

kendi yanlışlarını, bilgi ve beceri yetersizliklerini de görememektedirler.

Dunning, herhangi bir işte iyi olmak için gerekli bilgi ve beceri sahibi olma niteliğiyle, söz konusu işi yapmak için yeterli olduğunu bilme niteliğinin benzer nitelikler olduğuna vurgu yapmıştır. Dolayısıyla, kişinin böyle genel bir yeterliği yoksa, işi yapmakla ilgili yeterliği olmadığı gibi, yapamayacağına ilişkin yetersizliğine ilişki içgörüsü de genellikle yoktur.

Bu kişiler, kendilerine dışarıdan bakıp, kendi davranışlarını ve yeterliklerini de göremezler. Kendileri için, oldukça sınırlı bir biçimde ancak öznel bir değerlendirme yaparlar. Bu sınırlı bakış açısından baktıklarında, kendilerini çok becerikli, çok bilgili ve başkalarından üstün olarak görürler.

“Cehalet cesaret verir.” Herhangi bir konuda çok az bilgisi olan kimi insanlar, bilinmesi gereken her şeyi bildiklerini düşünüyor olabilirler.

Öte yandan, konunun uzmanlarının düştüğü yanılgı da, başkalarının kendileri denli bilgi sahibi olduklarını düşünüyor olma yanılgısıdır.

Dunning ve Kruger’e göre, kişinin herhangi bir konuda bilgi ve deneyimi arttıkça, özgüveni giderek daha gerçekçi bir düzeye gelir. İnsanlar, ilgilendikleri herhangi bir konuda giderek daha çok öğrendikçe, kendi bilgi ve yeterlilik düzeylerini giderek daha çok sorgulamaya başlarlar. Daha sonra, giderek daha çok bilgi sahibi oldukça ve konuda uzmanlaşmaya başlayınca da, özgüvenleri yeniden artmaya başlar.

“Dunning-Kruger Etkisi” görülen kişilerin, bir de önceki paylaşımımda sözünü ettiğim “Karanlık Üçlü Kişilik Özellikleri” (narsisist, Makyavelci, psikopat) de gösteren kişiler olduklarını bir düşünün… Baş etmek öyle hiç kolay olmasa gerek!..